2001 Casteren Herstelplan voor Kempische riviertjes in de maak

 

De Beerze en de Reusel vanuit de lucht bekeken

 

(door Piet Gijsbers)

 

Foto uit 2022 bij de Grote Beerze tijdens een fietstocht door het gebied van de nieuwe meanderende beek

 

Om meer bekendheid te geven aan de opgestelde plannen richtte de Streekcommissie rond de eeuwwisseling een paar jaar op rij onder meer een stand in op de Hapertse Boerenmert. Door mee te doen aan een prijsvraag kon een rondvlucht boven het gebied van de Beerze en de Reusel worden verdiend. Uw verslaggever ging met twee prijswinnaars de lucht in.

 

Vroeger vertelde mijn opa me wel eens hoe hij in zijn jeugd dikwijls had gevist in de Reusel. Het riviertje zocht zich omstreeks de vorige eeuwwisseling (mijn opa werd in 1876 geboren) tot ver in de afgelopen eeuw kronkelend zijn weg door het landschap bij zijn geboortedorp Hulsel. Bij overmatige regenval overstroomden de aanliggende weilanden, omdat het meanderende riviertje met al zijn bochten het overvloedige regenwater niet vlot richting Maas wist af te voeren. In hete zomers, en die waren er lang geleden volgens mijn opa regelmatig, bleef er in de Reusel gewoonlijk maar een smalle geul over waardoor het water zijn weg vond. Het riviertje stond dikwijls voor een deel droog. De jongelui moesten in die tijd hun vertier voor een groot deel in de vrije natuur vinden. En wanneer dan de Reusel zo op zijn smalst was, vermaakten zij zich met het afdammen van de waterstroom. De vis die er toen in aanzienlijk grotere hoeveelheden dan tegenwoordig in moet hebben rondgezwommen, werd op die manier al gauw een prooi voor de jeugdige stropers die daarmee hun bijdrage leverden aan een afwisselende gezinsmaaltijd.

Maar Kempische riviertjes als de Reusel, de Grote Beerze en de Kleine Beerze zorgden in die tijd ook dikwijls voor overlast. Zo vertelden mijn opa en mijn vader dat het vooral ’s winters niet altijd meeviel om droogvoets van Casteren in Netersel te geraken. De weg die de twee dorpen met elkaar verbond was bij de houten brug over de Grote Beerze vaak over een afstand van tientallen meters overstroomd. Later werd dat euvel verholpen door de bouw van een stenen brug, tegelijk met de aanleg van een verhoogde keiweg tussen de dorpen.

In de jaren zestig van de vorige eeuw deed de ruilverkaveling zijn intrede en gelijk daarmee opgaand werden ook de riviertjes in het Kempische landschap gekanaliseerd. Het regenwater werd door de recht gemaakte en verbreedde beken snel afgevoerd. De in de beken aangebrachte stuwen moesten in tijden van droogte het water wat langer vasthouden om de aanliggende gronden van voldoende vocht te voorzien.

 

Revitalisering landelijk gebied

 

Annelies Schoenmakers, namens de Provincie Noord-Brabant als projectmedewerker aan de Streekcommissie verbonden, heeft zich terdege in de materie van de waterhuishouding verdiept. Sinds in het voorjaar van 2001 de Streekcommissie werd vervangen door een Reconstructiecommissie die verdere plannen opstelt voor het stroomgebied van de Beerze en de Reusel, is Schoenmakers coördinator van het projectbureau dat deze Reconstructiecommissie ondersteunt. ‘Nadat riviertjes als de Beerze en de Reusel gekanaliseerd werden, kregen we een periode dat alle water zo snel mogelijk weg moest. De gebieden die te vaak overstroomden, moesten droog blijven. Dat heeft lang tot gevolg gehad dat alle water snel richting Den Bosch werd afgevoerd en daar voor overlast zorgde. Ook in de zomer kon er niet genoeg water worden vastgehouden. In de bovenloop van de Beerze en de Reusel moesten de mensen dan extra beregenen, omdat het daar te snel droog werd.’ Het Beerze-Reusel project maakt deel uit van het provinciale plan ‘Revitalisering landelijk gebied’, dat medio 2002 klaar moet liggen om uiteindelijk in 2010 gerealiseerd te zijn. ‘Wij willen zorgen dat het regenwater niet in een sneltreinvaart in de Maas bij Den Bosch terecht komt. Dat gebeurt door de riviertjes weer hun natuurlijke loop te doen terugvinden. Soms hebben ze van oorsprong al een rechte loop, in andere gebieden meanderen ze door het landschap. Met onder meer een stuwtjesproject, dat vorig jaar in de omgeving van Hoogeloon en Casteren werd opgezet, is geprobeerd veel meer water in het gebied vast te houden. In de ecologische verbindingszone tussen de Campinaheide in het noorden en andere natuurgebieden als Landgoed De Utrecht, de beekdalen van Beerze en Reusel, de bos- en heidegebieden vlakbij de Belgische grens en de Reuselse Moeren moeten de systemen van de waterbeheersing straks met elkaar verbonden zijn.’

 

Moerasbos

 

Jo van der Heijden uit Hoogeloon was een van leden van de Streekcommissie bij het opzetten van een plan voor een nieuwe verdeling van het Kempische platteland. ‘Landbouw, natuur, wonen en recreatie worden anders verdeeld over het landelijk gebied. Bij dat alles speelt water een belangrijke rol. Agrariërs willen percelen die niet te nat èn niet te droog zijn. In natuurgebieden moet het juist nat òf droog zijn. Het platteland moet het water langer vasthouden en, als dat niet meer kan in natte perioden, plekken hebben waar het kan overstromen zonder dat agrarièrs of burgers er last van hebben,’ staat in een nieuwsbrief van de Reconstructiecommissie. In dat kader leverde Van der Heijden zijn bijdrage aan het stuwtjesproject. ‘In de sloten en waterlopen die afwateren op de Beerze wordt nu met het waterpeil gemanoevreerd om de waterstand te regelen. Dat waterpeilbeheer op perceelsniveau gaat ongetwijfeld zijn vruchten afwerpen. Een tweede project in het kader van het beheersbaar houden van de waterhuishouding is in Hapert bij de rioolwaterzuiveringsinstallatie opgestart. Daar wordt met een rietveldenconstructie en een moerasbos  een stuk meandering van de Grote Beerze gerealiseerd. De waterkwaliteit in het riviertje wordt verhoogd tot viswater, zodat straks weer van gezond water kan worden gesproken.’

Van der Heijden lanceerde ook het idee om middels een prijsvraag belangstellenden een kans te bieden vanuit de lucht een kijkje te nemen boven het stroomgebied van de Beerze en de Reusel. De eerste keer gebeurde dat middels een ballonvaart. bij de tweede prijsvraag vlogen de winnaars met een Chessna 172 op een hoogte van ongeveer 300 meter over het gebied.

 

Deken

 

Tonnie en Wendy Smets behoorden tot de gelukkigen die voor een rondvlucht in aanmerking kwamen. ‘We hebben voor de gein op de Boerenmert in Hapert enkele vragen beantwoord. Dat was vorig jaar in september. Daarna is de rondvlucht vanwege diverse omstandigheden enkele keren uitgesteld, maar nu zijn we eindelijk dan toch op het vliegveld beland,’ aldus de agrariër uit Lage Mierde kort voordat we het luchtruim gaan kiezen. Zaken als de superheffing en de ligboxenstal van de familie Smets komen vluchtig nog even aan bod voordat piloot Robert Verdonk het sein geeft dat we ons gereed moeten houden. Gewapend met filmcamera en fototoestel nemen Tonnie en Wendy plaats achterin de Chessna. Nadat we ons hebben ingeriemd, beluistert piloot Robert het weerpraatje. Als blijkt dat er geen beletsels zijn om te starten, informeert hij naar de route die we willen vliegen. Op een kaartje van het Reconstructiegebied Beerze-Reusel laat ik Robert zien waar Tonnie en Wendy wonen, want die willen uiteraard richting westelijke Kempen. In een rustig tempo draaien we vanaf het gebouw ‘Rainbow Rondvluchten’ de startbaan op. Een groep kieviten en spreeuwen vliegt op. Een torenvalk verplaatst zijn jachtterrein als de motor gaat proefdraaien. ‘Victor Alpha is ready for depart,’ klinkt het door mijn koptelefoon. ‘Daar gaan we,’ zegt Robert, en hij voert de snelheid van het toestel flink op, kaarsrecht over de witte strepen op het midden van de startbaan. Al gauw zien we de grote hangars en de wijde omgeving onder ons. Tonnie tikt me op de schouder als het toestel licht zwabberend zijn weg richting E3 strand kiest. De snelheidsmeter geeft 100 knopen aan, dat moet 170 kilometer per uur zijn. ‘Maar door de tegenwind is het vergeleken met de grondsnelheid maar zowat 120 kilometer per uur. Op de terugweg zal het een stuk sneller gaan,’ zegt Robert. De A27 ligt als een rechte streep links naast ons. Voordat ik het in de gaten heb zijn we Eersel voorbij. Voor ons zien we de Hapertse rioolwaterzuiveringsinstallatie en het moerasbos in wording. We zien tussen Casteren en Netersel de Grote Beerze als een lang, vrijwel recht lint het landschap doorklieven. Dat landschap spreidt zich onder ons uit als een deken in de zon. Een geruite, meest groene deken wel te verstaan. De bossen en vooral ook de velden liggen er als een welgevormde puzzelplaat bij. We laten Bladel links en Hulsel rechts van ons liggen. Reusel nadert. Niet alleen het dorp, maar ook het riviertje met die naam is nu duidelijk te zien. Heeft hier mijn opa vroeger zijn visjes gevangen?

 

De dag van hun leven

 

 

Het wordt tijd om piloot Robert in te seinen dat de boerderij van Tonnie en Wendy in het vizier komt.Het vliegtuig maakt een bocht naar rechts en we zien de weg Reusel-Tilburg als een kaarsrechte streep met aan weerszijden het groen van de bomen voor ons. Tonnie en Wendy zitten met filmcamera en fototoestel in de aanslag. Piloot Robert stuurt de Chessna een keer of zes in een wijde boog om de boerderij van de familie Smets in het beekdal van de Reusel, terwijl Tonnie filmt en Wendy fotografeert. Het tweetal beleeft de dag van hun leven. Niet iedereen kan zeggen van de eigen woonomgeving zelfgemaakte luchtfoto’s en filmopnamen vanuit het blauwe zwerk te hebben gemaakt! De zon verfraait het geheel. De koeien staan te grazen of liggen vredig in de wei achter de stallen, vlakbij het riviertje dat een opvallend rechte lijn vertoont. In een schakering van diverse tinten groen liggen de akkers met mais, aardappelen en bieten en de weilanden aan weerszijden van de Hellaren, het weggetje tussen Lage Mierde en Hulsel met de boerderij van de luchtreizigers. We vliegen terug over Netersel en maken nog een rondje boven Casteren, want ook uw verslaggever wil zijn huisje wel eens van bovenaf bekijken. Vrouwlief en dochter staan ons in de tuin toe te zwaaien. Verder gaat het weer, langs het Hoogeloonse Heieind en Vessem richting Oirschotse heide, waar de rupsbandenafdrukken van de tanks al vanuit de verte goed te zien zijn. De Vessemse vennen, ofwel de ‘meren’ zoals ze in Wintelre betiteld worden, zijn dan al onder ons voorbij gegleden. De Kempen blijkt over wateren in diverse vormen te beschikken.  De plas van Meerhoven, het Eindhovense Evoluon en het Beatrixkanaal zijn de laatste markante punten die we ontwaren voordat het vliegtuigje met een zachte plof zijn wielen weer aan de grond brengt. ‘Keileuk,’ zegt Wendy als ze is uitgestapt. ‘Toch ben ik blij dat ik weer vaste grond onder mijn voeten voel,’ is het commentaar van Tonnie. We begeven ons weer huiswaarts, richting dal van de Beerze en de Reusel. Als het goed is zal het niet lang meer duren of we kunnen weer steeds meer vis in het gezonde water van die riviertjes zien zwemmen. De cirkel is dan weer rond. Terug naar mijn grootvaders tijd.

 

Naschrift:

Anno 2024 blijkt het opnieuw laten meanderen van de riviertjes De Reusel, Kleine Beerze en Grote Beerze door de overvloedige regenval in het voorjaar niet het succes te hebben opgeleverd waarvan bij de opzet vanuit was gegaan. Al moeten de vele overstromingen in de regio volgens deskundigen ook voor een groot deel te wijten zijn aan het dempen van sloten die de waterafvoer moeten regelen.